ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΜΕΤΑ ΤΟ 1913

Την 15η Ιουλίου 1914 έναν μήνα μετά την δολοφονία του Αυστριακού πρίγκηπα Αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου στο Σεράγεβο της Βοζνίας, η Αυστρουγγαρία κήρυξε τον πόλεμο κατά της Σερβίας. Τέσσερις ημέρες αργότερα, την 19η Ιουλίου 1914 η Γερμανία κήρυξε τον πόλεμο κατά της Ρωσσίας. Ο Α΄ παγκόσμιος πόλεμος είχε ξεσπάσει. Ο Κωνσταντίνος ... αρνείται να βοηθήσει τους Σέρβους παρά τη Συμφωνία αλληλοϋποστήριξης, που έχει υπογραφεί ανάμεσα στις δυο χώρες σε περίπτωση επίθεσης της Βουλγαρίας, επικαλούμενος την ουδετερότητα, αλλά κατά βάθος δεν θέλει να έρθει σε ρίξη με τους δεσμούς της βασίλισσας Σοφίας, αδελφής του Γερμανού Αυτοκράτορα Wilhelm II. Ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος παραιτήθηκε δύο φορές στην διάρκεια του 1915 προβάλοντας την απαίτησή να κηρυχθή γενική επιστράτευση και να εισέλθει η Ελλάδα στο πόλεμο πλάϊ στους Συμμάχους και κατά της Βουλγαρίας. Η πρώτη παραίτηση έγινε στις 24 Φεβρουαρίου 1915. Στις 23 Σεπτεμβρίου 1915 αναλαμβάνει πρωθυπουργός ο Αλέξανδρος Ζαϊμης που επιβεβαιώνει δημόσια την πολιτική της ουδετερότητας. Στις 22 Οκτωβρίου η κυβέρνησή χάνει την ψήφο εμπιστοσύνης και παραιτείται. Ο βασιλιάς Κωσταντίνος αναθέτει στον υπηρεσιακό πρωθυπουργό Στέφανο Σκουλούδη να διαλύσει την βουλή και να προκηρύξει εκλογές. Ο Βενιζέλος επι κεφαλής της στρατιωτικής χούντας συναντάται με τον Γάλλο αρχιστράτηγο Μωρίς Σαράϊγ σε στρατόπεδο της Θεσσαλονίκης. Στις 6 Δεκεμβρίου 1915 διεξάγονται εκλογές στην Ελλάδα με αποχή των Βενιζελικών. Το αποτέλεσμα δίνει απόλυτη πλειοψηφία στα αντίπαλα κόμματα που σχηματίζουν κυβέρνηση υπό τον Γεώργιο Θεοτόκη. Ο από βορρά κίνδυνος όμως γίνεται όλο και πιό ορατός καθώς στα τέλη Δεκεμβρίου 1915 οι νικηφόρες Γερμανοβουλγαρικές δυνάμεις προσεγγίζουν τα ελληνικά σύνορα. Η ήττα της Σερβίας από τους Αυστρουγγαρούς και του Βούλγαρους αναγκάζει τον Αγγλογαλλικό στόλο να καταλάβει την Κέρκυρα και μεταφέρει από την Αυλώνα, το Δυράχειο, το Σκαντάρ και άλλα λιμάνια 152.000 Σέρβους στρατιώτες και πρόσφυγες στο λιμάνι Γουβιά της Κέρκυρας μαζί με την εξόριστη Σερβική κυβέρνηση... Η Ελληνική κυβέρνηση Θεοτόκη διαμαρτυρήθηκε γιά την κατάληψη της Κέρκυρας χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Η μεταφορά κράτησε 35 ημέρες, άρχισε την 5η Ιανουαρίου και τερματίσθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 1916. Ο Σερβικός στρατός βρισκόταν σε ελεεινή κατάσταση... Στο διάστημα 29 Μαρτίου έως 17 Μαϊου υπό την προστασία του συμμαχικού στόλου τα υπολείματα του Σερβικού στρατού μεταφέρονται ατμοπλοϊκά μέσω Πατρών στην Χαλκιδική όπου αρχίζουν να αναδιοργανώνονται και η εξόριστη Σερβική κυβέρνηση εγκαθίσταται στη θεσσαλονίκη. Με την βοήθεια της Entente ο Σερβικός στρατός αναδιοργανώνεται και μεταφέρεται σε στρατόπεδα της Θεσσαλονίκης. Τον Μάϊο του 1916 ο Βουλγαρικός στρατός εισέρχεται στο ελληνικό έδαφος, εξουδετερώνει αμαχητί το ελληνικό οχυρό Ρούπελ, καταλαμβάνει την Καβάλα και αιχμαλωτίζει το Δ΄ Ελληνικό Σώμα στρατού δυνάμεως 10.000 αντρών που μεταφέρεται σιδηροδρομικά σε στρατόπεδα της Γερμανίας (http://www.geocities.com/kaymakcalan1916/index.html). Ενώ από το 1875 υπήρχαν 14 συντεχνίες επαγγελματιών, εν τούτοις δεν υπήρχε συντεχνία ξενοδόχων. Η μεγάλη κίνηση που δημιούργησαν τα ξενοδοχεία, είχε σαν αποτέλεσμα. να ανοίξουν θέατρα και κινηματογράφοι που έφερναν θιάσους από όλο τον κόσμο, να δημιουργηθούν πολλά cabarets και cafe chantants, να αφιχθούν μαζικά καλλιτέχνιδες απ' όλες τις Ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και συνάμα να αυξηθεί κατακόρυφα η πορνεία. Η πορνεία γνώρισε μεγάλη άνθιση στη Θεσσαλονίκη την περίοδο 1914-1917. Αυτή βέβαια ήταν και η αιτία που δημιουργήθηκαν μικρά ξενοδοχεία σε κάθε γωνιά της πόλης. Το 1915 η Θεσσαλονίκη είχε πάνω από 100 ξενοδοχεία και πανδοχεία, αριθμός ρεκόρ για την εποχή.(http://www.anistor.co.hol.gr/greek/index.htm).
Στην Αθήνα είχε δημιουργηθή κορυφαία αντιπαράθεση ως προς την συμμετοχή στον πόλεμο. Ο βασιλιάς Κωσταντίνος που ανέβηκε στον θρόνο τον Μάρτιο του 1913 μετά την δολοφονία του πατέρα του Γεωργίου Α΄ στην Θεσσαλονίκη, επιμένει στην ουδετερότητα της Ελλάδας. Οι κεντρικές αυτοκρατορίες, Γερμανία και Αυστροουγγαρία, διέθεταν πολλά ατού στην Ελλάδα, κυρίως όμως την σύζυγο του Κωσταντίνου βασίλισσα Σοφία, που ήταν αδελφή του αυτοκράτορα της Γερμανίας Γουλιέλμου Β΄ Κάϊζερ. Η Βενιζελική παράταξη τάχθηκε υπέρ της εξόδου στον πόλεμο στο πλευρό της Αγγλογαλλοϊταλικής συμμαχίας γνωστής ως εγκάρδιας συνεννόησης (Entente). Η αντίθεση με τον βασιλιά πήρε μεγάλες διαστάσεις και οδήγησε στην ανταρσία του Βενιζέλου και στο στρατιωτικό πραξικόπημα στην Θεσσαλονίκη που εξερράγη στις 14-17 Αυγούστου 1916, κατά της κυβέρνησης των Αθηνών. Κύριο σύνθημά τους η είσοδος της Ελλάδας στον πόλεμο κατά της Βουλγαρίας. Ενα μήνα αργότερα, στις 13 Σεπτεμβρίου 1916 συγκροτείται στην Θεσσαλονίκη μετά από πολλές ζυμώσεις η στρατιωτική τριανδρία της Εθνικής Αμυνας. Επικεφαλής της νέας κυβέρνησης "Εθνικής Αμυνας" μπαίνει ο Ελευθέριος Βενιζέλος που φθάνει στην Θεσσαλονίκη την 26η Σεπτεμβρίου 1916 αφού πρώτα διαφεύγει από την Κρήτη φοβούμενος την σύλληψη. Η επαναστατική κυβέρνηση με τις ευλογίες των Αγγλογάλλων, του αρχιστράτηγου Σαράϊγ, περιλαμβάνει τον στρατηγό Γ. Δαγκλή, τον ναύαρχο Κουντουριώτη, τον υποστράτηγο Εμμανουήλ Ζυμβραδάκη ως Υπουργό Στρατιωτικών και τον Νικόλαο Πολίτη ως Υπουργό Εξωτερικών. Στη στρατιωτική χούντα συμμετέχει ενεργά και ο λοχαγός Νικόλαος Πλαστήρας μετέπειτα "ήρωας" της αποτυχημένης αντιτουρκικής (Μικρασιατικής) εκστρατείας και πρωθυπουργός της Ελλάδας (http://www.geocities.com/kaymakcalan1916/index.html).

Το 1915, η άφιξη στη Θεσσαλονίκη των συμμαχικών δυνάμεων κατά τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο (που απέβλεπαν να καταστήσουν τη Θεσσαλονίκη βάση για τις επιθέσεις κατά της φιλο-γερμανικής Βουλγαρίας) ανανέωσε την εμπορική κίνηση της πόλης. Η καθημερινή εικόνα της εμπλουτίστηκε με καινούριες γραφικότητες. Γάλλοι στρατιώτες με γαλάζιες στολές, που τραγουδούσαν στους δρόμους το δημοφιλές εκείνη την εποχή τραγούδι, το «Madelon». Εντύπωση έκαναν στους Θεσσαλονικείς και οι Μαροκινοί Ζουάβοι, καθώς και οι Ανναμίτες με τα λοξά μάτια και τα βαμμένα σκούρα δόντια από το μάσημα κάποιου φυτού της πατρίδας τους. (Βαφόπουλος, 1985). Όλοι αυτοί υπηρετούσαν στο γαλλικό στρατό. Ακόμη μαζί τους ήταν μαύροι Σενεγαλέζοι, του γαλλικού αποικιακού στρατού της Αφρικής. Οι τελευταίοι ήταν ο φόβος και ο τρόμος των μανάδων και των μικρών παιδιών, καθώς τους συνόδευε η φήμη ότι έκλεβαν μικρά παιδιά και τα έτρωγαν κρυφά στους καταυλισμούς τους. Οι Εβραίοι, λόγω της κοινής γλώσσας, έγιναν γρήγορα οργανικό στοιχείο των γαλλικών στρατευμάτων και μισθώνονταν από τις γαλλικές στρατιωτικές υπηρεσίες. Οι Άγγλοι ήταν το άλλο μεγάλο κομμάτι του συμμαχικού αποσπάσματος στην πόλη. Οι Έλληνες περιέβαλαν τα «ξανθιά παιδιά με ρόδινα μάγουλα πάντοτε ξυρισμένα» με αρκετή συμπάθεια, καθώς «σύμφωνα με μια παλιά παράδοση, ήταν αληθινή γενιά από λόρδους… έπρεπε, σύμφωνα με την ίδια παράδοση να ’ναι όλοι γιοι εκατομμυριούχων λόρδων» (Βαφόπουλος, 1985: 28,). Από τη μεριά των Εγγλέζων διαδεδομένο πολύ ήταν το τραγούδι «Tipperary», που μαζί με το «Madelon» των Γάλλων είχαν μετατραπεί στο σήμα κατατεθέν του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Μαζί με τους Εγγλέζους στρατιώτες υπηρετούσαν κι άποικοι από την Αφρική και την Ασία. Ινδοί και Σκωτσέζοι είχαν προκαλέσει την απορία και το ενδιαφέρον των κατοίκων της πόλης, λόγω του τουρμπάν που φορούσαν στο κεφάλι οι πρώτοι και της κοντής πλισεδωτής φούστας οι δεύτεροι. Υπολογίζεται ότι το χειμώνα του 1915–16 250.000 Αγγλογάλλοι είχαν κατακλύσει τη Θεσσαλονίκη, χώρια τα ρωσικά, σερβικά και ιταλικά στρατεύματα. Η νέα κατάσταση άλλαξε ριζικά τη ζωή της πόλης. Η εμπορική κίνηση υπερδιπλασιάζεται. Νέα θέατρα, καφέ και καμπαρέ ξεφυτρώνουν παντού. Στους δρόμους της πόλης κυκλοφορούν κυριολεκτικά «όλες οι φυλές του κόσμου». Συχνό ήταν το θέαμα κάποιας συμμαχικής μπάντας, που παρελαύνοντας στους δρόμους ή δίνοντας συναυλίες στην πλατεία Ελευθερίας (το κεντρικότερο και κοσμικότερο σημείο της πόλης), συγκέντρωνε πλήθος κόσμου που παρακολουθούσε. Για να μπορούν όλοι αυτοί οι άνθρωποι να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους για αλληλογραφία, τυπώθηκαν στη Θεσσαλονίκη και κυκλοφόρησαν πλήθος καρτ – ποστάλ με φωτογραφίες από τη ζωή της πόλης. Απ’ αυτές τις φωτογραφίες σώζονται σήμερα πάρα πολλές και μας παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για τη μορφή και τη ζωή της πόλης, εκείνη την εποχή (http://web.auth.gr/virtualschool/1.4/Praxis/KotinisThessaloniki.htm).
Οταν οι σύμμαχοι πρέσβεις θά αναγκάσουν τόν Κωνσταντίνο Α' σέ πάραίτηση (11 Ιουνίου 1917) (http://www.answers.com/topic/constantine-i-of-greece) και τεθεί επικεφαλής τού βασιλείου ο δευτερότοκος γιός τού Κωνσταντίνου ,ο πρίγκιπας Αλέξανδρος, ως Αλέξανδρος Α', η επαναστατική κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης επιστρέφει αμέσως και αφού ορκίζεται ως νόμιμη, προβαίνει στήν κήρυξη του πολέμου κατά τών Κεντρικών δυνάμεων. Η Ελλάδα εισήλθε στόν 1ον Παγκόσμιον Πόλεμο, χωρίς τήν διεκδίκησιν κάποιου εθνικού θέματος. Με τό πέρας τού πολέμου ο Ελευθέριος Βενιζέλος θά δώσει ένα υπόμνημα τών ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΩΝ,πού ήταν η πραγματοποίηση της ''Μεγάλης Ιδέας''. Τόν Μάιο του 1919, ο Βενιζέλος θά επιτύχει νά πάρει την συμμαχική συγκατάθεση γιά νά είναι ο Ελληνικός στρατός εκείνος που θά καταλάβει τήν Σμύρνη καί τήν περί αυτήν ενδοχώρα. ΄Ηταν μέτρο προσωρινό. Θά μονιμοποιθεί μέ τίς συνθήκες α) ΝΕΙΓΥ(1919)(http://net.lib.byu.edu/~rdh7/wwi/1918p/neuilly.html) καί β) τών Σεβρών(1920)(http://net.lib.byu.edu/~rdh7/wwi/versa/sevres1.html). (http://us.geocities.com/arabatzhs/BIOGRAFY-4.html). Most of the town was destroyed by a single fire on 18 August, 1917 which was accidentally caused by some French soldiers that were camping there. The fire made some 72,000 people homeless out of a population of approximately 271,157 at the time. Venizelos forbade the reconstruction of the town center until a full modern city plan was prepared. This was accomplished a few years later by the French architect and archeologist Ernest Hebrard. The Hebrard plan swept away the Oriental features of Thessaloniki and transformed it to the modern, European style metropolis that it is today. (http://www.reference.com/browse/wiki/Thessaloniki). One consequence of the great fire was the fact that nearly half of the city's Jewish homes and livelihoods were destroyed leading to a massive Jewish emigration. Many went to Palestine, others stepped onto the Orient Express to Paris and still others found their way to America. Their numbers, however, were quickly replaced by a considerable number of refugees from Asia Minor following the population exchange between Greece and Turkey, after the defeat of the Greek forces in Anatolia during the Greco-Turkish War. With these new refugees, the city expanded enormously and was nicknamed "The Refugee Capital" (Η πρωτεύουσα των προσφύγων) and "Mother of the Poor" (Φτωχομάνα). (http://www.ime.gr/chronos/13/en/economy/index.html) Μετά την πυρκαγιά του 1917, η ελληνική κυβέρνηση μαζί με τα συμμαχικά στρατεύματα, έκτισαν παραπήγματα για να στεγάσουν τους πυροπαθείς καταστηματάρχες, προκειμένου να συνεχιστεί η εμπορική δραστηριότητα. Οι πρώτοι Πόντιοι έρχονται μετά το 1917 από τη Ρωσία. Δεύτερο κύμα έχουμε λίγο πριν από τη Μικρασιατική καταστροφή, το 1921 και τρίτο κύμα το 1939 με την εγκατάλειψη της Ν. Ρωσίας.

Η Μικρασιατική καταστροφή, η μαζική εγκατάσταση 100.000 προσφύγων στην πόλη, ο νόμος του 1924, που καταργεί την αργία του Σαββάτου και επιβάλλει την αργία της Κυριακής, η οικονομική κρίση του 29 επιτείνουν το μεταναστευτικό ρεύμα, που δημιουργήθηκε ήδη από το 1917, τόσο προς τη Δύση, Η.Π.Α. και Γαλλία, όσο και προς την Παλαιστίνη. «Πάντοτε στο λιμάνι της πόλης υπάρχει το πλοίο για την Παλαιστίνη», γράφει ο Ιωσήφ Νεχαμά. Το 1923, μαζί με τους μουσουλμάνους της Μακεδονίας, εγκατέλειψαν την πόλη και 7-8.000 εξισλαμισθέντες Εβραίοι Ντονμέν (Donmen). Η δημογραφική σύνθεση της πόλης αλλάζει πάλι με την εγκατάσταση στην πόλη 100.000 προσφύγων εξαιτίας της Μικρασιατικής Καταστροφής. Αυτό ανατρέπει και τις πολιτικές προτεραιότητες. Οι Εβραίοι παραγκωνίζονται. Επιβαρύνεται ακόμη η εβραϊκή κοινότητα με πρόσθετους φόρους, καθώς οι νέοι πρόσφυγες απαλλάσσονται από τη φορολογία. Πολλοί σημαντικοί Εβραίοι εγκατέλειψαν τότε την πόλη και η κοινότητά τους έμεινε χωρίς καθοδήγηση. Η μουσουλμανική κοινότητα επιζεί, ως δομικό στοιχείο της πόλης, ως το 1923, που η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας- Τουρκίας έρχεται να επισφραγίσει το προσφυγικό δράμα, αλλάζοντας τον πληθυσμιακό χάρτη της Θεσσαλονίκης και τη μορφή της ζωντανής πόλης μετά από 500 χρόνια. Όταν έφυγαν οι μουσουλμάνοι από την πόλη, το 1923, τα σπίτια τους τα κατέλαβαν Έλληνες πρόσφυγες, ενώ οι λίγοι Εβραίοι της συνοικίας συνέχισαν να μένουν στα γύρω στενά και βρώμικα σοκάκια... Κατά τη διάρκεια 1923-33 η πλατεία έσφυζε από ζωή. Οι άνθρωποι που έμεναν στα γύρω σπίτια, σμυρνιοί οι περισσότεροι, τα βράδια, μετά τη δουλειά στη φάμπρικα ή στην οικοδομή, στρώνονταν στα ταβερνάκια κι έπιναν το ρακί τους» (Τομανάς, 1997: 24). Το 1922 άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους και τα πρώτα λεωφορεία, ενώ το 1924 άρχισε και η κυκλοφορία των ταξί. Το πρώτο Ι.Χ. αυτοκίνητο κυκλοφόρησε στη Θεσσαλονίκη το 1925 και ήταν μια Μπούικ του Κόκκινου, ιδιοκτήτη του κόκκινου σπιτιού στην Αγία Σοφία. Το 1923 έρχεται στη θεσσαλονίκη ο Γιάννης Πασαλίδης, ιατρός και μενσεβίκος πολιτικός στη Γεωργία, κατά την περίοδο 1918-1921, από το Βερολίνο (1921-1923). Στην φτωχομάνα του Θερμαϊκού ίδρυσε το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΚΕ) και εκλέγεται βουλευτής. Τη χρονιά αυτή υπογράφεται η Συμφωνία της Λωζάνης που καθορίζει τη διαμόρφωση των συνόρων μετά τη Μικρασιατική καταστροφή. Την ίδια περίοδο ο Νίκος Ζαχαριάδης και άλλα στελέχη του ΚΚΕ έμεναν στο ευρύχωρο, φτιαγμένο από πισόχαρτο και λαμαρίνες, σπίτι της οικογένειας Φανερού, μιας προσφυγικής οιογένειας από τα Αλάτσατα της Μικράς Ασίας. Ο μεγάλος γιος της οικογένειας, ο Ξενοφών ήταν καπνεργάτης και δραστήριο μέλος του Σωματείου «Η Πρόοδος». Το 1928 το κόμμα τον στέλνει στη σχολή Κουτβ. Όταν επιστρέφει (1930) διαγράφεται από το ΚΚΕ, και υποστηρίζει τις απόψεις του Τρότσκι για τη διαρκή επανάσταση. Στα χρόνια της κατοχής γνωρίστηκε με τον Μ. Αναγνωστάκη, τον Κλ. Κύρου και την παρέα τους, κάνοντας συζητήσεις γύρω από την ποίηση, την τέχνη και τα πολιτικοκοινωνικά προβλήματα. Πέθανε στο δρόμο προς τη Γερμανία, αφού τον προδωσαν οι χαφιέδες της Ειδικής Ασφάλειας στους Γερμανούς, ως μεγάλο στέλεχος του ΚΚΕ. Το 1924, στο τρίτο έκτακτο συνέδριό του, το ΚΚΕ αποδέχεται τη θέση της Διεθνούς για την εθνική ανεξαρτησία και αυτονομία της Μακεδονίας. Τότε παραιτούνται ο Κορδάτος, ο Πετσόπουλος και άλλα κομματικά στελέχη. Τη λαθεμένη αυτή θέση αποκήρυξε το ΚΚΕ στο τρίτο τακτικό του συνέδριο, το Μάρτη του 1927. (Οι κάτοικοι της παλιάς Θεσσαλονίκης). «Το '27 ήμουν Θεσσαλονίκη. Όλοι (οι χαλκουργοί) ήσαν πρόσφυγοι. Γιατί υπήρχαν και Αρμένιοι, οι οποίοι, σκόρπισαν με την καταστροφή.... Αλλά εγώ, για να είμαι ειλικρινής, δεν πρόκανα, όταν πήγα το '27, όλα τα μαγαζιά στην οδό Κλεισούρας ήταν όλοι πρόσφυγοι (…) καμιά πενηνταριά μαγαζιά.» αφηγείται ο Παν. Καζαντζίδης (Παπαδόπουλος, 1982: 77). Η ημερήσια εργασία ήταν 15-16 ώρες, ιδιαίτερα για την εποχή αιχμής (ρακοκάζανα, καζάνια για βάψιμο μαλλιών). Μετά το 1955 αρχίζει η κρίση. Η εισροή του αλουμινίου και η αλλαγή του τρόπου ζωής μαζί με τις νέες πηγές οικιακής ενέργειας βάζουν τέλος στην τεχνική του σφυρήλατου χαλκού. (http://web.auth.gr/virtualschool/1.4/Praxis/KotinisThessaloniki.htm). Κατά τη δεκαετία 1920-1930 εκτός από τη Μικρασιατική καταστροφή και τους πρόσφυγες, η Θεσσαλονίκη έχει να αντιμετωπίσει τα προβλήματα με τη Βουλγαρία. Δυναμιστικές ενέργειες στη Θεσσαλονίκη και αιματηρά επισόδεια στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα οδηγούν στην αναταλλαγή πληθυσμών, το 1924. Tην προσπάθεια για ίδρυση πανεπιστημίου στη Θεσσαλονίκη είχε ξεκινήσει ο Ελευθέριος Bενιζέλος, σε μία εποχή που η Βόρεια Ελλάδα μόλις είχε απελευθερωθεί και η τόνωση των «Νέων Χωρών», όπως αποκαλούνταν τότε οι νεοαπελευθερωθείσες περιοχές, προέβαλλε ως εθνική ανάγκη. Μάλιστα, παράλληλα με το πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης προβλεπόταν και η ίδρυση ενός ακόμη πανεπιστημίου στη Σμύρνη. H Μικρασιατική καταστροφή όμως ανέτρεψε εκείνα τα σχέδια. Αργότερα, το 1924, ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Παπαναστασίου αποφάσισε την ίδρυση του πανεπιστημίου και ξεκίνησε τις διαδικασίες που ευδοκίμησαν το καλοκαίρι του 1925. Ο ιδρυτικός νόμος του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ν. 3341/14-6-25) ψηφίστηκε στις 5 Ιουνίου 1925 από την τότε συντακτική συνέλευση έπειτα από πολλές και μακρές συζητήσεις και δημοσιεύθηκε στο φύλλο Εφημερίδας της Κυβερνήσεως της 22ας Ιουνίου 1925. Από τις πρώτες ημέρες της ψήφισής του ο ιδρυτικός νόμος πέρασε από πολλές περιπέτειες και δοκιμασίες, που συνεχίστηκαν αδιάκοπα στα πρώτα χρόνια της εφαρμογής του, λόγω της πολιτικής αναταραχής εκείνης της εποχής. Ωστόσο, το πανεπιστήμιο ξεκίνησε να λειτουργεί από το 1926 με πρώτο πρόεδρο τον Γεώργιο Xατζηδάκι και κατόπιν τον Χρίστο Tσούντα. (http://www.auth.gr/univ/city/history/index_el.html). Για τη συγκράτηση του διαμετακομιστικού εμπορίου η Ελληνική Κυβέρνηση, με ειδικό Νόμο, το 1914, ιδρύει Ελευθέρα Ζώνη σε τμήμα του Λιμένα με μορφή εμποροβιομηχανική. Η ανώμαλη κατάσταση που επακολουθεί, εξαιτίας του Παγκοσμίου Πολέμου και των εν συνεχεία ελληνικών περιπετειών στην Ανατολή, αναστέλλει την ουσιαστική ανάπτυξη του θεσμού και έτσι μόλις το 1923 ιδρύεται Ν.Π.Δ.Δ. με την επωνυμία "Επιτροπεία Ελευθέρας Ζώνης Θεσσαλονίκης", ενώ τα εγκαίνια της Ελευθέρας Ζώνης Θεσσαλονίκης γίνονται στις 18.10.1925. Την περίοδο αυτή συνομιλίες μεταξύ της Ελλάδας και της Γιουγκοσλαβίας , οδηγούν σε τέσσερις διαδοχικές συμβάσεις (1914, 1923, 1926 και 1929), οι οποίες αφορούν στην ίδρυση Ελευθέρας Γιουγκοσλαβικής Ζώνης στο λιμάνι, το καθεστώς της οποίας έληξε το 1975 (http://www.thpa.gr/gr/plirofories/istoriko/istoriko.htm). Μετά τη συμφωνία της Λωζάνης (http://www.hri.org/docs/lausanne/), δίνεται η βαρύτητα στην οικονομική ανάπτυξη της Μακεδονίας και ιδιαίτερα της Θεσσαλονίκης. Η άσχημη οικονομική κατάσταση στην Ευρώπη, η σταθεροποίηση της προλεταριακής επανάστασης στη Ρωσία (1917), η άνοδος του Μουσολίνι στην Ιταλία (1922) και το κράχ της αμερικάνικης οικονομίας (1929) καθυστερούν την ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης και προδιαγράφουν τις επερχόμενες εξελίξεις, με ανεργεία, πολιτικά φασιστκά κόμματα, και οικονομική κρίση στην Ευρώπη. Στην κρίση αυτή, αναπτύσσεται το εργατικό κίνημα στην «πόλη των προσφύγων», ενώ η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα είναι ρευστή. Ο Κωνσταντίνος εκθρονίζεται τον Ιούνη του 1917, ο γιος του Αλέξανδρος Α' που τον αντικαθιστά πεθαίνει το 1920 και το Δεκέμβρη του 1920, επιστρέφει ο Κωνσταντίνος που εκθρονίζεται ξανά στις 27 Σεπτεμβρίου 1922, μετά από την Μικρασιατική καταστροφή. Τη θέση του παίρνει ο γιος του Γεώργιος Β' ο οποίος εκτοπίζεται το 1923 (μετά από ένα αποτυχημένο βασιλικό πραξικόπημα). To 1924 οι Έλληνες αποφασίζουν αβασίλευτη Δημοκρατία. Στην Ελλάδα κατά την περίοδο 1924-1935 έλαβαν χώρα 23 αλλαγές κυβερνήσεων, 1 δικτατορία και 13 πραξικοπήματα (http://en.wikipedia.org/wiki/George_II_of_Greece). Ο Βενιζέλος επιστρέφει στην εξουσία το 1928 (είχε φύγει μετά την ήττα των εκλογών του 1920) και κυβερνά μέχρι το 1933. Κατά την πρωθυπουργία του μπαίνουν τα θεμέλια της Τράπεζας της Ελλάδας, του Εθνικού θεάτρου, και κτίζονται 3000 σχολεία, μεταξύ των άλλων κοινωνικών και οικονομικών αλλαγών που εισήγαγε (http://en.wikipedia.org/wiki/History_of_Modern_Greece). Το οικονομικό κραχ της Αμερικής, όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη, είναι η κύρια αιτία της δυσαρέσκειας του εκλογικού σώματος το οποίο τον καταψηφίζει, αφού αδυνατεί η κυβέρνηση να ανταποκριθεί στο τεράστιο χρέος της, και τις οικονομικές απαιτήσεις των ΗΠΑ από τις ευρωπαϊκές χώρες που είχαν αμερικάνικες επενδύσεις (http://www.english.uiuc.edu/maps/depression/about.htm).
Κατά την περίοδο 1924-1930, η αριστερά στη Θεσσαλονίκη αντιμετωπίζει όχι μόνον εσωτερικά προβλήματα αλλά και τα αυταρχικά κυβερνητικά καθεστώτα. Ο ιδρυτής του ΚΚΕ και της Φεντερασιόν, Αβραάμ Μπεναρόγια είναι διεγραμμένος από το 1923 και φαινόμενα «ξενοφοβίας» οδηγούσαν τις κυβερνήσεις σε φασιστικές συμπεριφορές που είχαν τεράστιες επιπτώσεις στις μειονότητες και τους αριστερούς. Στις δύο αυτές κατηγορίες ανήκαν οι Εβραίοι, όπως ο Μπεναρόγια και άλλοι του Εργατικού Κέντρου Θεσσαλονίκης. Δυστυχώς για τον Μπεναρόγια η θέση του για μια Ελλάδα, συνομοσπονδία αυτόνομων επαρχιών, που ακολούθησε το ΚΚΕ έδωσε την εικόνα του μειοδότη στο Εθνικό Ζήτημα. Κυνηγήθηκε, εξορίστηκε και υπέστη κάθε είδους δίωξη από ένα κράτος που αρχίζει να εμφανίζει πλέον συστηματικά, την αντισημιτική προπαγάνδα. Μια προπαγάνδα που θα αναδείξει αργότερα το φαινόμενο της 4ης Αυγούστου (http://en.wikipedia.org/wiki/Avraam_Benaroya).